Toekomstmuziek: AI als nieuwe artiest?

AI is een transformatieve technologie, omdat het de manier hoe we naar iets kijken compleet op z’n kop zet.  Denk bijvoorbeeld aan het uitvinden van opnametechnologie, die muziek maken mogelijk maakte zonder instrumenten of artiesten. Dat staat in contrast met een innovatie, zoals de kleurentelevisie. Natuurlijk een bijzondere verandering, maar die veranderde niet hoe we naar bewegend beeld kijken. AI doet dat wél met ons maakproces.

Wat de tool zo bijzonder maakt, is dat het leert van data en patronen herkent, in tegenstelling tot traditionele software die vaste regels volgt. Dit gebeurt via neurale netwerken, die lagen van informatie analyseren—zoals juryleden die samen een oordeel vormen over muziek. Hierdoor kun je met een simpele prompt complexe muziek genereren, telkens met een uniek resultaat.

Het zal niemand verbazen dat AI al volop in gebruik is in de muziek. Omdat het goed is in het herkennen van patronen, kan het ook goed corrigeren, invullen en uitbalanceren. Geen wonder dus, dat audiosoftware voor opnames of liveshows al ondersteund wordt door algoritmes die gitaarriffjes rechttrekken, een mix uitbalanceren of geluid schoonpoetsen. Dat maakt veel productiewerk veel sneller en efficiënter. Bij liveshows kan AI helpen de lichten aan te sturen, in lijn met de muziek, of direct corrigeren in de mix. Vooralsnog onder supervisie van geluidsmensen, maar nu al is veel monnikkenwerk in de productie verleden tijd.  

Toch ligt de verdere ontwikkeling van AI in de muziek onder vuur. Dit wordt vooral door één onderwerp enorm gekleurd; copyright. In 2024 ondertekenden 200 muzikanten, waaronder Billie Eilish en Nicki Minaj, een open brief aan techbedrijven over het trainen van modellen op muziek zonder toestemming van de desbetreffende artiesten. Dit jaar bracht een groep artiesten, waaronder Kate Bush en Damon Albarn, het album ‘Is This What We Want?’ uit; een plaat zonder muziek, geheel stil, als protest. Zelden zijn bedrijven transparant over hun trainingsdata en ook de wet- en regelgeving biedt weinig houvast.

Generatieve AI-muziektool Suno heeft inmiddels een marktwaarde van zo’n slordige $500 miljoen, maar artiesten zien er geen cent van. De angst bestaat dat nu Suno door Amazon toegevoegd wordt aan voiceassistant Alexa -ondanks de lopende rechtszaken met de drie grote platenlabels- de artiest helemaal buitenspel komt te staan.

Over de netelige copyright kwestie lees je meer in een eerder artikel over AI. Waar we het nu over willen hebben is; Wat betekent AI nou eigenlijk voor het artiest-zijn en creatieve proces?

Veel artiesten gaan los met AI en dat zijn niet alleen de pioniers en innovators. Een opvallend AI-succesverhaal komt namelijk van The Beatles. Paul McCartney en Ringo Starr mochten een Grammy ophalen voor de ‘opgepoetste’ archief-single ‘Now and Then’. AI hielp om de opname in ere te herstellen, iets wat zonder deze technologie nooit gelukt was, vertelt McCartney in een gesprek met de BBC.

Er wordt ook volop geëxperimenteerd door artiesten als Will.I.Am, dancepopgroep Yacht en artiest Taryn Southern, die in 2018 al een met AI gecreëerd album uitbracht. Eén van de grootste evangelisten is opvallend genoeg producer Timbaland, die aan Rolling Stone Magazine vertelde: “God gaf me dit stuk gereedschap”. De producer maakte naar eigen zeggen duizenden beats en is nauw betrokken bij het eerdergenoemde Suno als strategisch adviseur en partner.

Ook singer-songwriter SYML ziet aan de makerskant mogelijkheden, waarmee het artiestschap leuker kan zijn. “Als je meer tijd aan de ‘fun’-kant van het muzikantschap kan besteden, is dat fantastisch.” Hoewel de Belgische zangeres Sylvie Kreusch aangeeft dat AI een interessante technische tool kan zijn om het proces te vergemakkelijken of als sparringpartner kan dienen, is ze wat sceptischer. “Het is moeilijk. Ergens geloof ik ook niet in AI - hoewel er zal natuurlijk wel veel populaire muziek deels door AI wordt geschreven en de grote massa zal daarnaar gaan luisteren. Maar mensen zijn ook niet dom en ik denk dat ze blijven zoeken naar eerlijkheid.”

Daar lijkt vaak de crux te zitten in de discussie; AI is niet menselijk, het is zelfs niet intelligent in de zin dat AI ‘originele’ gedachten heeft. Het is een hele complexe replicator van kennis en heeft geen enkele vorm van emotionele betrokkenheid bij het product. Nick Cave vindt daarom dat AI de artiest vernedert, door de hele artistieke worsteling te reduceren tot een calculatie. Rolling Stone Magazine citeert hoe de meester AI als banaal en zielloos omschrijft.

Muzikant, producer en componist Jett Rebel neemt een vergelijkbare positie in. “De meeste mensen zullen zeggen: ‘Boeien dat het geplakt is, ik vind het gewoon lekker klinken.’ En dat mag, maar vanuit mijn perspectief, als iemand die letterlijk zijn leven geeft voor dit vak voelt het soms als valsspelen. Doping binnen sport mag niet. Muziek is dan wel geen wedstrijd en daarom is het grijs gebied, maar ik vind in veel gevallen dat ze hun fans voorliegen.”

“Ik heb zelf meer respect voor muzikanten die een instrument beheersen”, steekt Sylvie Kreusch af. Haar visie sluit aan bij die van Cave en Jett Rebel. “Muziek -ongeacht het genre- is goed wanneer het eerlijk is, en AI is allesbehalve eerlijk. Ik ben vooral erg geïnteresseerd in de persoon achter de muziek dus wat is het nut van een computer die iets heeft geschreven? Je herkent jezelf in een nummer en voelt dat iemand ook hetzelfde heeft meegemaakt of ergens ook zo over denkt. Je wilt de persoon leren kennen, en je denkt na een tijdje ook dat je die kent. Er wordt een soort vriendschap gecreëerd.” Maar voelen alle muziekfans diezelfde behoefte bij een artiest en wie zegt dat eenzelfde gevoel anders niet mogelijk is?

De Amerikaanse zanger SYML gooit al een balletje op in de andere richting. “Als AI zelfbewust wordt en songs gaat schrijven over zijn eigen bestaan en leven, I would love to hear that shit. Dat zou enorm inspirerend en bizar zijn.”

Er zijn al voorbeelden van niet-menselijke artiesten. Zelfs metalfans gaan om voor AI-band The Frostbite Orckings. Eerder deed Metalbijbel Metal Archives alle AI-bands in de ban, en oldschool deathmetal iconen Pestilence werden werd belachelijk gemaakt vanwege AI-artwork. Maar de scene die zo prat gaat op ‘echtheid’ schijnt toch honderdduizenden keren naar de virtuele band The Frostbite Orckings te luisteren – de band heeft echte fans, schrijft Forbes.

Een ander bewijsstuk is een hologram, die bijna de AFAS uitverkocht. Hatsune Miku is in feite een Vocaloid software voicebank – een sample pack met vocals, ingezongen door een voice actrice. Een community van fans en artiesten maakte al meer dan 200.000 nummers. Hoewel de oorspronkelijke stem menselijk is, speelt AI een grote rol in de creatie van Hatsune Miku-nummers. De populariteit zette het softwarebedrijf aan tot het ontwikkelen van een hologram en een reeks ‘liveshows’. Wat Hatsune Miku interessant maakt is het stuk co-creatie, maar ook het feit dat de stem gelicenseerd is, wat een interessant idee kan zijn voor AI.

Bijna elke artiest die met AI experimenteert is zich bewust van de ethische zorgen. Incidenten zoals de AI-gegenereerde hit met de stemmen van Drake en The Weeknd zorgden voor veel ophef. Sampling kende vergelijkbare copyright-uitdagingen, wat uiteindelijk leidde tot licentiedeals en sample packs. Een vergelijkbare route voor AI zou kunnen en sommige artiesten spelen hier al mee. Grimes biedt haar stem al aan via haar website elf.tech en ondanks haar zorgen over AI, deelt ze met Time Magazine haar fascinatie voor de mogelijkheden en ziet dit als een manier om zichzelf uit te dagen.

Imogen Heap staat altijd vooraan bij nieuwe techniek en vertelde op de Websummit 2024 in Lissabon over haar samenwerking met Jet om een tool te ontwikkelen die gebruikers in staat stelt songs in haar stijl te genereren. Het geeft een stuk artiestschap aan de fans en opent nieuwe vormen van co-creatie en co-artiestschap. Ook heeft ze ai.mogen in het leven geroepen, een persoonlijk AI-model. Hiervoor maakte Heap eindeloze opnames van zichzelf en voedde haar eigen materiaal als data, legt ze uit aan The Guardian. Het doel hiervan is het creëren een AI-tweeling, die als assistent fungeert in haar kunstenaarschap, maar ook een nieuwe dimensie geeft aan haar werk.

Dichter bij huis doet Albert van Abbe iets vergelijkbaars met een AI-sequencer getraind op zijn eigen werk, die in real-time muziek en licht kan aansturen. Het zijn voorbeelden van artiesten die op ethisch verantwoorde wijze AI inzetten in hun werk. Zelfs Timbaland, die zijn schouders ophaalt voor het copyright-vraagstuk, gebruikt een versie exclusief getraind op zijn eigen muziek.

Sommige artiesten, zoals Jett Rebel, zien geen brood in een toekomst met AI, maar wel kansen voor de ambachtsmuzikanten. ”Mensen zijn de technieken aan het verleren, omdat ze gemakzuchtig zijn en gebruik maken van programma’s die het voor hen doen. Dus in de niet-ver-weg-toekomst ben ik één van de handjevolmensen die het kan op de echte manier, en is mijn expertise meer en meer waard.”

Deels heeft hij gelijk, en over smaak valt niet te twisten. Maar only time will tell welke kant het op gaat. Zoals bij elke technologische innovatie zijn er voor- en tegenstanders. De discussie over het gebruik van technologie in creativiteit is al zo oud als de weg naar Rome. Denk hierbij aan kunstenaars en fotografen die met Photoshop werkten, die werden aanvankelijk niet serieus genomen of zelfs geweerd uit galeries. Of de eerste bands die aan de haal gingen met synths waar op neer werd gekeken, omdat het niet werd gezien als een ‘echt’ instrument. Er werden zelfs albums uitgebracht met de duidelijke disclaimer ‘geen synths’, om aan te tonen hoe puur de muziek was. En dan nog de opkomst van Auto-Tune wat massaal werd afgekeurd en gezien als valsspelen, maar nu niet meer is weg te denken uit opnamesoftware. Sterker nog, muzikanten zetten het zelfs in als artistiek effect.

AI roept fundamentele vragen op: wat is creativiteit, wat maakt muziek goed, en wat is en kan een muzikant? Die discussie is cruciaal om een weg vooruit te vinden. Eén ding staat vast: AI gaat niet meer weg. De doos van Pandora is open – de vraag is hoe we ermee omgaan.